pristĭnae dignitatis C

reliquiae, ārum, f. (reliquus), das Zurückgebliebene, Übrige von etwas, der Überrest, der Rest, die Trümmer, I) eig.: A) im allg.: alicariae, Abfälle, Plaut.: paucorum mensum, Plaut.: copiarum, Nep.: coniurationis, Cic.: cibi, Ausleerungen, Cic.: hordei, Phaedr.: oppidorum, Verg.: navigii, Wrack, Sen. – m. subj. Genet., Troes, Danaûm r., die von seiten der Danaer übriggelassenen Troer, Verg.: reliquiae pugnae, die nach der Schlacht Übriggebliebenen, Liv.: reliquias tantae cladis velut ex naufragio colligere, Trümmer (von Truppen), Liv. – B) insbes.: a) die Speisereste, Tafelreste, Reste, der Abhub, Abtrag, Plaut., Sen. u.a. (vollst. cenarum r., Apul. met. 2, 24): cenā peractā reliquias circumstantibus dividere, Sen. – sarkastisch, vellem Idibus Martiis me ad cenam (zur (Ermordung Cäsars) invitasses, reliquiarum nihil fuisset, es würden keine Reste (kein Abtrag, d.i. Antonius) übriggeblieben sein, Cic. ep. 12, 4 in. – b) die Überreste eines toten Menschen od. Tieres, das Gerippe, humanorum corporum, Tac. ann. 2, 69: polypi, Plin. 9, 93. – c) die Überreste eines verbrannten Leichnams, die Asche, Marii, Cic.: reliquias gentili Domitiorum monumento condere, Suet.: ossa et reliquias mari mersit, Suet. – u. = Gebeine, Corp. inscr. Lat. 6, 1884 u. 6, 14672: reliciae geschr., Corp. inscr. Lat. 6, 4999. – u. die Gebeine eines Märtyrers,

————

die Reliquie, Hieron. epist. 109, 1. Augustin. serm. 318, 1 u.a. Eccl.; vgl. Elmenhorst zu Gennad. p. 168. – d) die nicht verbrannten Fleischreste des Opfertieres, im Gegensatz zu exta, Suet. Aug. 1. – e) die Ausleerungen, Exkremente, Sen. de const. sap. 13, 2. – f) reliquiae infantis, die Nachgeburt, Soran. – II) übtr.: pristinae fortunae reliquiae miserae et afflictae, Cic.: reliquiae pristinae dignitatis, Cic.: dissipare reliquias (die letzten Kräfte) rei publicae, Cic.: erant haud parvae reliquiae belli circa Agrigentum Romanis, Liv.: avi reliquias persequi, den vom Großvater hinterlassenen Rest (des punischen Krieges), Cic. – ⇒ Sing. reliquia, converritor pridianae reliquiae, Apul. apol. 6. – bei Dichtern zur Verlängerung des e auch relliquiae geschrieben; vgl. Lachm. zu Lucr. p. 281.

retineo, tinuī, tentum, ēre (re u. teneo), I) zurückhalten, aufhalten, festhalten, A) eig.: 1) zurück-, aufhalten, a) leb. Wesen: quid nunc me retines? Plaut.: concilium dimittit, Liscum retinet, Caes.: nisi iam profecti sunt, retinebis homines, Cic.: legatos (Ggstz. dimittere legatos), Liv.: milites, milites in loco, legiones ad urbem, cohortes apud se, Caes.: venit Varro ad me, et quidem id tempus, ut retinendus esset, (zu Tische) dabehalten werden mußte, Cic.: biduum tempestate retentus, Caes. – b) Lebl.: lacrimas, Ov.: manus ab ore, Ov.: ibi paulum retentus (fons) in Larium lacum decĭdit, Plin. ep. – 2) zurückhalten, behalten, einhalten, armorum parte tertiā celatā atque in oppido retentā, Caes.: mercedem, Plaut.: semel empta, Eutr.: alienum, Cic.: u. alqm obsidem (als G.). – u. eine Eroberung behaupten, oppidum, Caes.: Moesiam, Eutr.: Hispanias contra hostem, Eutr.: arces, Catull. – B) übtr.: 1) zurück-, in Schranken halten, auf-, anhalten, erum ad salutem, Plaut.: liberos pudore, liberalitate, metu, Ter.: ut, cum sciatis, quo quaeque res inclinet, retinere aut ante possitis occurrere, Cic.: moderari cursum atque in sua potestate r., Cic.: r. gaudia, rabiem, Ov. – r. labantem disciplinam, im Sinken aufhalten, nicht ganz sinken lassen, Spart. Hadr. 10, 3. – r. in officio, Cic.: animos sociorum in fide, Liv. – retineri nequeo od. non

————

possum u. aegre retineor m. folg. quin u. Konj., retineri nequeo, quin dicam ea quae promeres, Plaut.: tormento non retineri potuit ferreo, quin reciperet se huc esum, Plaut.: retineri non poterant, quin in nostros tela conicerent, Caes.: aegre sunt retenti, quin oppidum irrumperent, Caes. – 2) etw. zurückbehalten, a) im allg. = bewahren, behalten, beibehalten, sich erhalten, behaupten, id egit, ut amicos observantiā, rem parsimoniā retineret, Cic.: retinere servareque amicos, Hor.: ret. se, sich als Freund erhalten, Cic.: inconsultius uxor assumpta, retenta (beibehalten) patientius, Plin. pan.: ius augurum rei publicae causā conservare ac r., Cic.: ius suum, Cic.: statum suum, Cic.: pristinam virtutem, Caes.; vgl. vestigium pristinae dignitatis, Cic.: officium, Cic.: iustitiam ( neben colere), Cic.: caritatem in pastores, Cic.: utilitatem in amicitia et fidem, Cic.: hunc morem usque adhuc, Cic.: memoriam suae pristinae virtutis, Caes.: memoriam alcis, Cic.: alqd memoriā, im G. behalten, Cic.; vgl. (v. den Ohren) r. commissa, Hor. – b) prägn.: α) als Gesetz, Regel beibehalten, mit folg. ut od. ne u. Konj., ut Palaemo et Telamo et Plato dicerentur, retinuerunt, Quint. 1, 5, 60: vehementer id retinebatur (man hielt streng darauf), populi comitia ne essent rata, nisi etc., Cic. de rep. 2, 56. – β) im Gedächtnisse bewahren, sich erinnern, Gell. 17, 9, 16: mit folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 35, 1, 92 in. – II) fest-

————

halten, A) eig.: alqm dexterā manu, Plaut.: mulierem per vim, Plaut.: arcum manu, Cic.: iniectā ferreā manu et retentā utrāque nave, Caes. – b) übtr., festhalten = fesseln, ordo ipse annalium mediocriter nos retinet quasi enumeratione fastorum, Cic. ep. 5, 12, 5 (vgl. ibid. § 4): (Picus) ore suo volucres vagas retinere solebat, Ov. met. 14, 340.

rĕ-tĭnĕo, ŭi, tentum, 2, v. a. [teneo].

(With the signif. of the re predominating.) To hold or keep back, not let go; to detain, retain; to restrain (class.; cf. restringo).

Lit.: Ep. Asta, abire hinc non sinam. Th. Quid nunc me retines? Plaut. Ep. 1, 1, 61:

quotiens foras ego ire volo, me retines, revocas,

id. Men. 1, 2, 5:

quid, malum, astas? Quin retines altrinsecus?

id. Mil. 2, 5, 36; id. Stich. 2, 3, 11:

te dexterā retinens manu Opsecro,

id. Capt. 2, 3, 82: si magis vis, eam omittam. Py. Nolo;

retine,

id. Mil. 4, 8, 27:

retine me,

id. Curc. 2, 3, 11; Ter. Heaut. 2, 4, 23:

concilium dimittit, Liscum retinet,

Caes. B. G. 1, 18:

homines,

Cic. Att. 13, 14, 1:

ab his fit initium retinendi Silii, etc.,

Caes. B. G. 3, 8; 3, 9; 3, 10 et saep.:

milites,

id. ib. 7, 47; 7, 52; cf.:

milites in loco,

id. B. C. 3, 92:

legiones ad urbem,

id. ib. 1, 2;

1, 9: cohortes apud se,

id. ib. 2, 19:

venit Varro ad me, et quidem id tempus, ut retinendus esset,

when he must be kept, Cic. Att. 13, 33, 4:

biduum tempestate retentus,

detained, Caes. B. C. 3, 102; cf. id. B. G. 7, 1; Plaut. Curc. 2, 1, 12; cf.:

aegre sunt retenti, quin oppidum irrumperent,

Caes. B. C. 2, 13 fin.:

vi me, vi inquam, Plancius et complexu suo retinuit,

Cic. Planc. 41, 100:

nisi jam profecti sunt, retinebis homines,

id. Att. 13, 14, 1:

euntem,

Ov. H. 18, 99:

aliquem vinclis,

id. R. Am. 213:

consulem,

Liv. 37, 51:

morbo retineri,

id. 34, 10;

v. also infra, B.: armorum parte tertiā celatà atque in oppido retentā,

Caes. B. G. 2, 32 fin.; 2, 33:

naves pro bonis Tarquiniorum ab Aristodemo retentae sunt,

i. e. as security, Liv. 2, 34, 4:

vinum portantes naves tempestatibus retentas esse,

id. 37, 27, 2; Plaut. Stich. 5, 4, 45:

mercedem,

to keep back, stop, id. As. 2, 4, 37:

alienum,

Cic. Fl. 23, 56:

lacrimas,

Ov. M. 1, 647:

manus ab ore,

id. ib. 9, 575 et saep.:

mulierem,

to hold, Plaut. Ep. 4, 1, 33; cf.:

mulierem per vim,

id. Bacch. 4, 8, 2:

arcum manu,

Cic. Verr. 2, 4, 34, § 74:

faculas sagittas,

Prop. 2, 29 (3, 27), 5; cf.:

injectā manu ferreā et retentā utrāque nave,

Caes. B. C. 1, 58:

sudor madidā veste retentus,

Mart. 5, 79, 3.—

Trop., to hold in check, keep within bounds, to restrain, check, repress, etc.: hoc servi esse officium reor, retinere at salutem (erum), Plaut. Aul. 4, 1, 8:

liberos retinere,

Ter. Ad. 1, 1, 33; Cic. Rep. 2, 25, 46; cf.:

moderantem cursum atque in suā potestate retinentem,

id. ib. 1, 29, 45:

gaudia,

Ov. M. 12, 285:

rabiem,

id. ib. 3, 566:

verba dolore,

id. ib. 10, 474:

aliquem in officio,

Cic. Rosc. Am. 25, 70:

animos sociorum in fide,

Liv. 25, 40:

retineri nequeo quin dicam ea, quae promeres,

Plaut. Trin. 3, 2, 15 (cf. supra, A.):

quae (varietas) vehementer animos hominum in legendo tuo scripto retinere possit... ordo ipse annalium mediocriter nos retinet,

binds, enchains, Cic. Fam. 5, 12, 4 and 5:

(picus) Ore suo volucres vagas retinere solebat,

Ov. M. 14, 340:

lingua retenta metu,

id. H. 11, 82:

retinentibus vobis, erumperem,

Curt. 6, 3, 5.—

(With the signif. of the verb predominant.) To hold fast, keep, retain, preserve, maintain, etc. (freq. only since the class. per.; esp. freq. in the trop. signif.; cf. obtineo).

Lit.: potius mansuetudine et innocentiā imperatoris provinciam quam vi militum aut benignitate deorum retentam atque conservatam esse, Cato ap. Cic. Fam. 15, 5, 2:

oppidum,

Caes. B. G. 7, 21 fin.:

arces (Minerva),

to preserve, protect, Cat. 64, 8:

id egit, ut amicos observantiā, rem parsimoniā retineret,

Cic. Quint. 18, 59; cf.:

retinere servareque amicos,

Hor. S. 1, 1, 89:

summos cum infimis pari jure,

Cic. Off. 2, 12, 41:

Aegyptum,

Curt. 4, 1, 30:

regionem,

id. 6, 5, 21:

neque virtutem qui habet virtute retinetur in vitā,

Cic. Fin. 3, 18, 61 B. and K.: fortunam citius reperias quam retineas, Publ. Syr. 168 Rib. —

Trop.:

retinete (fidem), post factum ut laetemini,

Plaut. Rud. prol. 30:

existimo jus augurum... rei publicae causā conservatum ac retentum,

Cic. Div. 2, 35, 75; so,

jus suum,

id. Verr. 2, 3, 14, § 37; Caes. B. C. 1, 5:

statum suum,

Cic. Rep. 2, 23, 43:

pristinam virtutem,

Caes. B. G. 5, 48, 91; cf.:

vestigium pristinae dignitatis,

Cic. Sull. 32, 91:

officium,

id. Off. 3, 29, 105:

justitiam (with colere),

id. ib. 2, 12, 42 Beier; id. Inv. 1, 1, 3:

caritatem in pastores,

id. Lael. 19, 70:

utilitatem in amicitiā et fidem,

id. ib. 24, 88:

hunc morem usque adhuc,

id. Rep. 2, 20, 36; cf. id. ib. 2, 9, 16:

de finibus retentae defensaeque sententiae,

id. Tusc. 5, 30, 84:

gravitatem retinere, iracundiam pellere,

id. Off. 1, 38, 137:

ferociam animi in vultu,

Sall. C. 61, 4:

memoriam suae pristinae virtutis, tot secundissimorum proeliorum,

Caes. B. G. 2, 21; 7, 62:

aliquid memoriā,

Cic. Imp. Pomp. 7, 19; id. Rosc. Am. 12, 33:

commissa (aures),

Hor. Ep. 1, 18, 70 et saep.:

ut Palaemo et Telamo et Plato dicerentur, retinuerunt,

Quint. 1, 5, 60.— With ne, Cic. Rep. 2, 32, 56.—

Post-class. for memoriā retinere, to keep in mind, remember:

sive ille Hasdrubal est, sive quis alius, non retineo,

Gell. 17, 9, 16.—With object-clause:

retineo me dixisse,

Dig. 35, 1, 92 init. — Hence, rĕtĭnens, entis, P. a., holding fast, tenacious, observant of any thing (class.; cf. tenax); constr. with gen.:

homo sui juris dignitatisque retinens,

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:

nimium equestris juris et libertatis,

id. Planc. 23, 55:

avitae nobilitatis,

Tac. A. 2, 38 fin.:

modestiae,

id. ib. 5, 11:

Seleuci conditoris (civitas),

i. e. retaining his institutions, id. ib. 6, 42; cf.:

antiqui moris,

id. ib. 16, 5 et saep. — Sup.:

proprietatum in verbis retinentissimus,

Gell. 10, 20, 10.

1) образ, изображение, статуя (deorum C; Herculis L)

2) подобие, видимость ( pristĭnae dignitatis C)

3) тень (мертвеца), призрак, привидение (Creūsae V; parentis O)

4) сновидение ( simulacra inania somni O)

5) характеристика, описание свойств (s. viri L)

6) ( в философии Эпикура) отображение, форма, познавательный образ Lcr

* * *

tŭĕor, tuĭtus, 2 ( perf. only post-Aug., Quint. 5, 13, 35; Plin. Ep. 6, 29, 10; collat. form tūtus, in the part., rare, Sall. J. 74, 3; Front. Strat. 2, 12, 13; but constantly in the P. a.; inf. parag. tuerier, Plaut. Rud. 1, 4, 35; collat. form acc. to the 3d conj. tŭor, Cat. 20, 5; Stat. Th. 3, 151:

tuĕris,

Plaut. Trin. 3, 2, 82:

tuimur,

Lucr. 1, 300; 4, 224; 4, 449;

6, 934: tuamur,

id. 4, 361:

tuantur,

id. 4, 1004; imper. tuĕre, id. 5, 318), v. dep. a. [etym. dub.], orig., to see, to look or gaze upon, to watch, view; hence, pregn., to see or look to, to defend, protect, etc.: tueri duo significat; unum ab aspectu, unde est Ennii illud: tueor te senex? pro Juppiter! (Trag. v. 225 Vahl.);

alterum a curando ac tutela, ut cum dicimus bellum tueor et tueri villam,

Varr. L. L. 7, § 12 Müll. sq.—Accordingly,

To look at, gaze at, behold, watch, view, regard, consider, examine, etc. (only poet.; syn.: specto, adspicio, intueor): quam te post multis tueor tempestatibus, Pac. ap. Non. 407, 32; 414, 3:

e tenebris, quae sunt in luce, tuemur,

Lucr. 4, 312:

ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur,

id. 4, 434:

caeli templa,

id. 6, 1228 al.:

tuendo Terribiles oculos, vultum, etc.,

Verg. A. 8, 265; cf. id. ib. 1, 713:

talia dicentem jam dudum aversa tuetur,

id. ib. 4, 362:

transversa tuentibus hircis,

id. E. 3, 8:

acerba tuens,

looking fiercely, Lucr. 5, 33; cf. Verg. A. 9, 794:

torva,

id. ib. 6, 467.—

With object-clause:

quod multa in terris fieri caeloque tuentur (homines), etc.,

Lucr. 1, 152; 6, 50; 6, 1163.—

Pregn., to look to, care for, keep up, uphold, maintain, support, guard, preserve, defend, protect, etc. (the predom. class. signif. of the word; cf.:

curo, conservo, tutor, protego, defendo): videte, ne... vobis turpissimum sit, id, quod accepistis, tueri et conservare non posse,

Cic. Imp. Pomp. 5, 12:

ut quisque eis rebus tuendis conservandisque praefuerat,

id. Verr. 2, 4, 63, 140:

omnia,

id. N. D. 2, 23, 60:

mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares,

id. Tusc. 1, 1, 2:

societatem conjunctionis humanae munifice et aeque,

id. Fin. 5, 23, 65:

concordiam,

id. Att. 1, 17, 10: rem et gratiam et auctoritatem suam, id. Fam. 13, 49, 1:

dignitatem,

id. Tusc. 2, 21, 48:

L. Paulus personam principis civis facile dicendo tuebatur,

id. Brut. 20, 80:

personam in re publicā,

id. Phil. 8, 10, 29; cf.: tuum munus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 11, 1:

tueri et sustinere simulacrum pristinae dignitatis,

Cic. Rab. Post. 15, 41:

aedem Castoris P. Junius habuit tuendam,

to keep in good order, id. Verr. 2, 1, 50, § 130; cf. Plin. Pan. 51, 1:

Bassum ut incustoditum nimis et incautum,

id. Ep. 6, 29, 10:

libertatem,

Tac. A. 3, 27; 14, 60:

se, vitam corpusque tueri,

to keep, preserve, Cic. Off. 1, 4, 11:

antea majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest,

id. Deiot. 8, 22:

se ac suos tueri,

Liv. 5, 4, 5:

sex legiones (re suā),

Cic. Par. 6, 1, 45:

armentum paleis,

Col. 6, 3, 3:

se ceteris armis prudentiae tueri atque defendere,

to guard, protect, Cic. de Or. 1, 38, 172; cf.:

tuemini castra et defendite diligenter,

Caes. B. C. 3, 94:

suos fines,

id. B. G. 4, 8:

portus,

id. ib. 5, 8:

oppidum unius legionis praesidio,

id. B. C. 2, 23:

oram maritimam,

id. ib. 3, 34:

impedimenta,

to cover, protect, Hirt. B. G. 8, 2.—With ab and abl.:

fines suos ab excursionibus et latrociniis,

Cic. Deiot. 8, 22:

domum a furibus,

Phaedr. 3, 7, 10: mare ab hostibus, Auct. B. Afr. 8, 2.—With contra:

quos non parsimoniā tueri potuit contra illius audaciam,

Cic. Prov. Cons. 5, 11:

liberūm nostrorum pueritiam contra inprobitatem magistratuum,

id. Verr. 2, 1, 58, § 153; Quint. 5, 13, 35; Plin. 20, 14, 54, § 152; Tac. A. 6, 47 (41).—With adversus:

tueri se adversus Romanos,

Liv. 25, 11, 7:

nostra adversus vim atque injuriam,

id. 7, 31, 3:

adversus Philippum tueri Athenas,

id. 31, 9, 3; 42, 46, 9; 42, 23, 6:

arcem adversus tres cohortes tueri,

Tac. H. 3, 78; Just. 17, 3, 22; 43, 3, 4.—In part. perf.:

Verres fortiter et industrie tuitus contra piratas Siciliam dicitur,

Quint. 5, 13, 35 (al. tutatus):

Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt,

Sall. J. 74, 3.

Act. form tŭĕo, ēre:

censores vectigalia tuento,

Cic. Leg. 3, 3, 7:

ROGO PER SVPEROS, QVI ESTIS, OSSA MEA TVEATIS,

Inscr. Orell. 4788.—

tŭĕor, ēri, in pass. signif.:

majores nostri in pace a rusticis Romanis alebantur et in bello ab his tuebantur,

Varr. R. R. 3, 1, 4; Lucr. 4, 361:

consilio et operā curatoris tueri debet non solum patrimonium, sed et corpus et salus furiosi,

Dig. 27, 10, 7:

voluntas testatoris ex bono et aequo tuebitur,

ib. 28, 3, 17.—Hence, tūtus, a, um, P. a. (prop. well seen to or guarded; hence), safe, secure, out of danger (cf. securus, free from fear).

Lit.

Absol.:

nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta... contra tuam cupiditatem,

Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39:

cum victis nihil tutum arbitrarentur,

Caes. B. G. 2, 28:

nec se satis tutum fore arbitratur,

Hirt. B. G. 8, 27; cf.:

me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret,

Hor. C. 3, 29, 63; Ov. M. 8, 368:

tutus bos rura perambulat,

Hor. C. 4, 5, 17:

quis locus tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset?

Cic. Imp. Pomp. 11, 31:

mare tutum praestare,

id. Fl. 13, 31:

sic existimabat tutissimam fore Galliam,

Hirt. B. G. 8, 54:

nemus,

Hor. C. 1, 17, 5:

via fugae,

Cic. Caecin. 15, 44; cf.:

commodior ac tutior receptus,

Caes. B. C. 1, 46:

perfugium,

Cic. Rep. 1, 4, 8:

tutum iter et patens,

Hor. C. 3, 16, 7:

tutissima custodia,

Liv. 31, 23, 9:

praesidio nostro pasci genus esseque tutum,

Lucr. 5, 874:

vitam consistere tutam,

id. 6, 11:

tutiorem et opulentiorem vitam hominum reddere,

Cic. Rep. 1, 2, 3: est et fideli tuta silentio Merces, secure, sure (diff. from certa, definite, certain), Hor. C. 3, 2, 25:

tutior at quanto merx est in classe secundā!

id. S. 1, 2, 47:

non est tua tuta voluntas,

not without danger, Ov. M. 2, 53:

in audaces non est audacia tuta,

id. ib. 10, 544:

externā vi non tutus modo rex, sed invictus,

Curt. 6, 7, 1:

vel tutioris audentiae est,

Quint. 12, prooem. §

4: cogitatio tutior,

id. 10, 7, 19:

fuit brevitas illa tutissima,

id. 10, 1, 39:

regnum et diadema tutum Deferens uni,

i. e. that cannot be taken away, Hor. C. 2, 2, 21: male tutae mentis Orestes, i. e. unsound, = male sanae, id. S. 2, 3, 137: quicquid habes, age, Depone tutis auribus, qs. carefully guarded, i. e. safe, faithful, id. C. 1, 27, 18 (cf. the opp.: auris rimosa, id. S. 2, 6, 46).— Poet., with gen.:

(pars ratium) tuta fugae,

Luc. 9, 346.—

With ab and abl.: tutus ab insidiis inimici, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 2:

ab insidiis,

Hor. S. 2, 6, 117:

a periculo,

Caes. B. G. 7, 14:

ab hoste,

Ov. H. 11, 44:

ab hospite,

id. M. 1, 144:

a conjuge,

id. ib. 8, 316:

a ferro,

id. ib. 13, 498:

a bello, id. H. (15) 16, 344: ab omni injuriā,

Phaedr. 1, 31, 9.—

With ad and acc.:

turrim tuendam ad omnis repentinos casus tradidit,

Caes. B. C. 3, 39:

ad id, quod ne timeatur fortuna facit, minime tuti sunt homines,

Liv. 25, 38, 14:

testudinem tutam ad omnes ictus video esse,

id. 36, 32, 6.—

With adversus:

adversus venenorum pericula tutum corpus suum reddere,

Cels. 5, 23, 3:

quo tutiores essent adversus ictus sagittarum,

Curt. 7, 9, 2:

loci beneficio adversus intemperiem anni tutus est,

Sen. Ira, 2, 12, 1:

per quem tutior adversus casus steti,

Val. Max. 4, 7, ext. 2:

quorum praesidio tutus adversus hostes esse debuerat,

Just. 10, 1, 7.—

With abl.: incendio fere tuta est Alexandria, Auct. B. Alex. 1, 3.—

Tutum est, with a subj. -clause, it is prudent or safe, it is the part of a prudent man:

si dicere palam parum tutum est,

Quint. 9, 2, 66; 8, 3, 47; 10, 3, 33:

o nullis tutum credere blanditiis,

Prop. 1, 15, 42:

tutius esse arbitrabantur, obsessis viis, commeatu intercluso sine ullo vulnere victoriā potiri,

Caes. B. G. 3, 24; Quint. 7, 1, 36; 11, 2, 48:

nobis tutissimum est, auctores plurimos sequi,

id. 3, 4, 11; 3, 6, 63.—

As subst.: tūtum, i, n., a place of safety, a shelter, safety, security: Tr. Circumspice dum, numquis est, Sermonem nostrum qui aucupet. Th. Tutum probe est, Plaut. Most. 2, 2, 42:

tuta et parvula laudo,

Hor. Ep. 1, 15, 42:

trepidum et tuta petentem Trux aper insequitur,

Ov. M. 10, 714:

in tuto ut collocetur,

Ter. Heaut. 4, 3, 11:

esse in tuto,

id. ib. 4, 3, 30:

ut sitis in tuto,

Cic. Fam. 12, 2, 3:

in tutum eduxi manipulares meos,

Plaut. Most. 5, 1, 7:

in tutum receptus est,

Liv. 2, 19, 6.—

Transf., watchful, careful, cautious, prudent (rare and not ante-Aug.;

syn.: cautus, prudens): serpit humi tutus nimium timidusque procellae,

Hor. A. P. 28:

tutus et intra Spem veniae cautus,

id. ib. 266:

non nisi vicinas tutus ararit aquas,

Ov. Tr. 3, 12, 36:

id suā sponte, apparebat, tuta celeribus consiliis praepositurum,

Liv. 22, 38, 13:

celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus,

id. 9, 32, 3.—Hence, adv. in two forms, tūtē and tūtō, safely, securely, in safety, without danger.

Form tute (very rare):

crede huic tute,

Plaut. Trin. 1, 2, 102:

eum tute vivere, qui honeste vivat,

Auct. Her. 3, 5, 9:

tute cauteque agere,

id. ib. 3, 7, 13.—

Form tuto (class. in prose and poetry):

pervenire,

Plaut. Mil. 2, 2, 70; Lucr. 1, 179:

dimicare,

Caes. B. G. 3, 24:

tuto et libere decernere,

id. B. C. 1, 2:

ut tuto sim,

in security, Cic. Fam. 14, 3, 3:

ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent,

Caes. B. G. 7, 36. —

Comp.:

ut in vadis consisterent tutius,

Caes. B. G. 3, 13:

tutius et facilius receptus daretur,

id. B. C. 2, 30:

tutius ac facilius id tractatur,

Quint. 5, 5, 1:

usitatis tutius utimur,

id. 1, 5, 71:

ut ubivis tutius quam in meo regno essem,

Sall. J. 14, 11.—

Form tutissime: nam te hic tutissime puto fore, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—

Form tutissimo:

quaerere, ubi tutissimo essem,

Cic. Att. 8, 1, 2; cf. Charis. p. 173 P.:

tutissimo infunduntur oboli quattuor,

Plin. 20, 3, 8, § 14.

tŭĕor, tuĭtus, 2 ( perf. only post-Aug., Quint. 5, 13, 35; Plin. Ep. 6, 29, 10; collat. form tūtus, in the part., rare, Sall. J. 74, 3; Front. Strat. 2, 12, 13; but constantly in the P. a.; inf. parag. tuerier, Plaut. Rud. 1, 4, 35; collat. form acc. to the 3d conj. tŭor, Cat. 20, 5; Stat. Th. 3, 151:

tuĕris,

Plaut. Trin. 3, 2, 82:

tuimur,

Lucr. 1, 300; 4, 224; 4, 449;

6, 934: tuamur,

id. 4, 361:

tuantur,

id. 4, 1004; imper. tuĕre, id. 5, 318), v. dep. a. [etym. dub.], orig., to see, to look or gaze upon, to watch, view; hence, pregn., to see or look to, to defend, protect, etc.: tueri duo significat; unum ab aspectu, unde est Ennii illud: tueor te senex? pro Juppiter! (Trag. v. 225 Vahl.);

alterum a curando ac tutela, ut cum dicimus bellum tueor et tueri villam,

Varr. L. L. 7, § 12 Müll. sq.—Accordingly,

To look at, gaze at, behold, watch, view, regard, consider, examine, etc. (only poet.; syn.: specto, adspicio, intueor): quam te post multis tueor tempestatibus, Pac. ap. Non. 407, 32; 414, 3:

e tenebris, quae sunt in luce, tuemur,

Lucr. 4, 312:

ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur,

id. 4, 434:

caeli templa,

id. 6, 1228 al.:

tuendo Terribiles oculos, vultum, etc.,

Verg. A. 8, 265; cf. id. ib. 1, 713:

talia dicentem jam dudum aversa tuetur,

id. ib. 4, 362:

transversa tuentibus hircis,

id. E. 3, 8:

acerba tuens,

looking fiercely, Lucr. 5, 33; cf. Verg. A. 9, 794:

torva,

id. ib. 6, 467.—

With object-clause:

quod multa in terris fieri caeloque tuentur (homines), etc.,

Lucr. 1, 152; 6, 50; 6, 1163.—

Pregn., to look to, care for, keep up, uphold, maintain, support, guard, preserve, defend, protect, etc. (the predom. class. signif. of the word; cf.:

curo, conservo, tutor, protego, defendo): videte, ne... vobis turpissimum sit, id, quod accepistis, tueri et conservare non posse,

Cic. Imp. Pomp. 5, 12:

ut quisque eis rebus tuendis conservandisque praefuerat,

id. Verr. 2, 4, 63, 140:

omnia,

id. N. D. 2, 23, 60:

mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares,

id. Tusc. 1, 1, 2:

societatem conjunctionis humanae munifice et aeque,

id. Fin. 5, 23, 65:

concordiam,

id. Att. 1, 17, 10: rem et gratiam et auctoritatem suam, id. Fam. 13, 49, 1:

dignitatem,

id. Tusc. 2, 21, 48:

L. Paulus personam principis civis facile dicendo tuebatur,

id. Brut. 20, 80:

personam in re publicā,

id. Phil. 8, 10, 29; cf.: tuum munus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 11, 1:

tueri et sustinere simulacrum pristinae dignitatis,

Cic. Rab. Post. 15, 41:

aedem Castoris P. Junius habuit tuendam,

to keep in good order, id. Verr. 2, 1, 50, § 130; cf. Plin. Pan. 51, 1:

Bassum ut incustoditum nimis et incautum,

id. Ep. 6, 29, 10:

libertatem,

Tac. A. 3, 27; 14, 60:

se, vitam corpusque tueri,

to keep, preserve, Cic. Off. 1, 4, 11:

antea majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest,

id. Deiot. 8, 22:

se ac suos tueri,

Liv. 5, 4, 5:

sex legiones (re suā),

Cic. Par. 6, 1, 45:

armentum paleis,

Col. 6, 3, 3:

se ceteris armis prudentiae tueri atque defendere,

to guard, protect, Cic. de Or. 1, 38, 172; cf.:

tuemini castra et defendite diligenter,

Caes. B. C. 3, 94:

suos fines,

id. B. G. 4, 8:

portus,

id. ib. 5, 8:

oppidum unius legionis praesidio,

id. B. C. 2, 23:

oram maritimam,

id. ib. 3, 34:

impedimenta,

to cover, protect, Hirt. B. G. 8, 2.—With ab and abl.:

fines suos ab excursionibus et latrociniis,

Cic. Deiot. 8, 22:

domum a furibus,

Phaedr. 3, 7, 10: mare ab hostibus, Auct. B. Afr. 8, 2.—With contra:

quos non parsimoniā tueri potuit contra illius audaciam,

Cic. Prov. Cons. 5, 11:

liberūm nostrorum pueritiam contra inprobitatem magistratuum,

id. Verr. 2, 1, 58, § 153; Quint. 5, 13, 35; Plin. 20, 14, 54, § 152; Tac. A. 6, 47 (41).—With adversus:

tueri se adversus Romanos,

Liv. 25, 11, 7:

nostra adversus vim atque injuriam,

id. 7, 31, 3:

adversus Philippum tueri Athenas,

id. 31, 9, 3; 42, 46, 9; 42, 23, 6:

arcem adversus tres cohortes tueri,

Tac. H. 3, 78; Just. 17, 3, 22; 43, 3, 4.—In part. perf.:

Verres fortiter et industrie tuitus contra piratas Siciliam dicitur,

Quint. 5, 13, 35 (al. tutatus):

Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt,

Sall. J. 74, 3.

Act. form tŭĕo, ēre:

censores vectigalia tuento,

Cic. Leg. 3, 3, 7:

ROGO PER SVPEROS, QVI ESTIS, OSSA MEA TVEATIS,

Inscr. Orell. 4788.—

tŭĕor, ēri, in pass. signif.:

majores nostri in pace a rusticis Romanis alebantur et in bello ab his tuebantur,

Varr. R. R. 3, 1, 4; Lucr. 4, 361:

consilio et operā curatoris tueri debet non solum patrimonium, sed et corpus et salus furiosi,

Dig. 27, 10, 7:

voluntas testatoris ex bono et aequo tuebitur,

ib. 28, 3, 17.—Hence, tūtus, a, um, P. a. (prop. well seen to or guarded; hence), safe, secure, out of danger (cf. securus, free from fear).

Lit.

Absol.:

nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta... contra tuam cupiditatem,

Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39:

cum victis nihil tutum arbitrarentur,

Caes. B. G. 2, 28:

nec se satis tutum fore arbitratur,

Hirt. B. G. 8, 27; cf.:

me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret,

Hor. C. 3, 29, 63; Ov. M. 8, 368:

tutus bos rura perambulat,

Hor. C. 4, 5, 17:

quis locus tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset?

Cic. Imp. Pomp. 11, 31:

mare tutum praestare,

id. Fl. 13, 31:

sic existimabat tutissimam fore Galliam,

Hirt. B. G. 8, 54:

nemus,

Hor. C. 1, 17, 5:

via fugae,

Cic. Caecin. 15, 44; cf.:

commodior ac tutior receptus,

Caes. B. C. 1, 46:

perfugium,

Cic. Rep. 1, 4, 8:

tutum iter et patens,

Hor. C. 3, 16, 7:

tutissima custodia,

Liv. 31, 23, 9:

praesidio nostro pasci genus esseque tutum,

Lucr. 5, 874:

vitam consistere tutam,

id. 6, 11:

tutiorem et opulentiorem vitam hominum reddere,

Cic. Rep. 1, 2, 3: est et fideli tuta silentio Merces, secure, sure (diff. from certa, definite, certain), Hor. C. 3, 2, 25:

tutior at quanto merx est in classe secundā!

id. S. 1, 2, 47:

non est tua tuta voluntas,

not without danger, Ov. M. 2, 53:

in audaces non est audacia tuta,

id. ib. 10, 544:

externā vi non tutus modo rex, sed invictus,

Curt. 6, 7, 1:

vel tutioris audentiae est,

Quint. 12, prooem. §

4: cogitatio tutior,

id. 10, 7, 19:

fuit brevitas illa tutissima,

id. 10, 1, 39:

regnum et diadema tutum Deferens uni,

i. e. that cannot be taken away, Hor. C. 2, 2, 21: male tutae mentis Orestes, i. e. unsound, = male sanae, id. S. 2, 3, 137: quicquid habes, age, Depone tutis auribus, qs. carefully guarded, i. e. safe, faithful, id. C. 1, 27, 18 (cf. the opp.: auris rimosa, id. S. 2, 6, 46).— Poet., with gen.:

(pars ratium) tuta fugae,

Luc. 9, 346.—

With ab and abl.: tutus ab insidiis inimici, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 2:

ab insidiis,

Hor. S. 2, 6, 117:

a periculo,

Caes. B. G. 7, 14:

ab hoste,

Ov. H. 11, 44:

ab hospite,

id. M. 1, 144:

a conjuge,

id. ib. 8, 316:

a ferro,

id. ib. 13, 498:

a bello, id. H. (15) 16, 344: ab omni injuriā,

Phaedr. 1, 31, 9.—

With ad and acc.:

turrim tuendam ad omnis repentinos casus tradidit,

Caes. B. C. 3, 39:

ad id, quod ne timeatur fortuna facit, minime tuti sunt homines,

Liv. 25, 38, 14:

testudinem tutam ad omnes ictus video esse,

id. 36, 32, 6.—

With adversus:

adversus venenorum pericula tutum corpus suum reddere,

Cels. 5, 23, 3:

quo tutiores essent adversus ictus sagittarum,

Curt. 7, 9, 2:

loci beneficio adversus intemperiem anni tutus est,

Sen. Ira, 2, 12, 1:

per quem tutior adversus casus steti,

Val. Max. 4, 7, ext. 2:

quorum praesidio tutus adversus hostes esse debuerat,

Just. 10, 1, 7.—

With abl.: incendio fere tuta est Alexandria, Auct. B. Alex. 1, 3.—

Tutum est, with a subj. -clause, it is prudent or safe, it is the part of a prudent man:

si dicere palam parum tutum est,

Quint. 9, 2, 66; 8, 3, 47; 10, 3, 33:

o nullis tutum credere blanditiis,

Prop. 1, 15, 42:

tutius esse arbitrabantur, obsessis viis, commeatu intercluso sine ullo vulnere victoriā potiri,

Caes. B. G. 3, 24; Quint. 7, 1, 36; 11, 2, 48:

nobis tutissimum est, auctores plurimos sequi,

id. 3, 4, 11; 3, 6, 63.—

As subst.: tūtum, i, n., a place of safety, a shelter, safety, security: Tr. Circumspice dum, numquis est, Sermonem nostrum qui aucupet. Th. Tutum probe est, Plaut. Most. 2, 2, 42:

tuta et parvula laudo,

Hor. Ep. 1, 15, 42:

trepidum et tuta petentem Trux aper insequitur,

Ov. M. 10, 714:

in tuto ut collocetur,

Ter. Heaut. 4, 3, 11:

esse in tuto,

id. ib. 4, 3, 30:

ut sitis in tuto,

Cic. Fam. 12, 2, 3:

in tutum eduxi manipulares meos,

Plaut. Most. 5, 1, 7:

in tutum receptus est,

Liv. 2, 19, 6.—

Transf., watchful, careful, cautious, prudent (rare and not ante-Aug.;

syn.: cautus, prudens): serpit humi tutus nimium timidusque procellae,

Hor. A. P. 28:

tutus et intra Spem veniae cautus,

id. ib. 266:

non nisi vicinas tutus ararit aquas,

Ov. Tr. 3, 12, 36:

id suā sponte, apparebat, tuta celeribus consiliis praepositurum,

Liv. 22, 38, 13:

celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus,

id. 9, 32, 3.—Hence, adv. in two forms, tūtē and tūtō, safely, securely, in safety, without danger.

Form tute (very rare):

crede huic tute,

Plaut. Trin. 1, 2, 102:

eum tute vivere, qui honeste vivat,

Auct. Her. 3, 5, 9:

tute cauteque agere,

id. ib. 3, 7, 13.—

Form tuto (class. in prose and poetry):

pervenire,

Plaut. Mil. 2, 2, 70; Lucr. 1, 179:

dimicare,

Caes. B. G. 3, 24:

tuto et libere decernere,

id. B. C. 1, 2:

ut tuto sim,

in security, Cic. Fam. 14, 3, 3:

ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent,

Caes. B. G. 7, 36. —

Comp.:

ut in vadis consisterent tutius,

Caes. B. G. 3, 13:

tutius et facilius receptus daretur,

id. B. C. 2, 30:

tutius ac facilius id tractatur,

Quint. 5, 5, 1:

usitatis tutius utimur,

id. 1, 5, 71:

ut ubivis tutius quam in meo regno essem,

Sall. J. 14, 11.—

Form tutissime: nam te hic tutissime puto fore, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—

Form tutissimo:

quaerere, ubi tutissimo essem,

Cic. Att. 8, 1, 2; cf. Charis. p. 173 P.:

tutissimo infunduntur oboli quattuor,

Plin. 20, 3, 8, § 14.